Borys Latoszyński

BORYS LATOSZYŃSKI (1895, Żytomierz – 1968, Kijów), kompozytor, dyrygent, pedagog, ukończył w 1918 roku prawo na Uniwersytecie Kijowskim. Studiował równocześnie kompozycję u R. Gliera w Kijowskim Konserwatorium Muzycznym, gdzie uzyskał dyplom w 1919 roku, wykładając tam następnie teorię muzyki (1920-35). W latach 1935-37 był profesorem orkiestracji w Moskiewskim Konserwatorium. Od roku 1944 do końca życia był profesorem kompozycji Kijowskiego Konserwatorium. Był członkiem i przewodniczącym (1922-25) Asocjacji Muzyki Współczesnej, rozwiązanej przez komunistyczne władze w 1932 roku.

Był również przewodniczącym Związku Kompozytorów Ukrainy (1939-41), a do końca życia jego członkiem. Latoszyński uważany jest za ojca ukraińskiej współczesnej szkoły kompozytorskiej. Studiowało u niego szereg kompozytorów, którzy w następnych latach decydowali o obliczu ukraińskiej muzyki współczesnej, wśród nich Walentyn Silwestrow, Leonid Hrabowski, Jewhen Stankowycz. Twórczy dorobek Latoszyńskiego to 5 symfonii (1919, 1936 – przeredagowana w 1954, 1954, 1963, 1966), opery Złoty diadem (1929), Szczors  (1938), poematy symfoniczne, utwory kameralne, chóralne, cykle pieśni. W kontekście muzycznej rewolucji pierwszych dziesięcioleci po I Wojnie Światowej inicjował on modernistyczny muzyczny ruch na Ukrainie szeregiem utworów, które w oryginalny sposób odzwierciedlały jego zachwyt ekspresjonizmem. Niestety, ruch ten powstawał w czasie, w którym estetycznym dogmatem stawał się realizm socjalistyczny. Nie mógł być więc alternatywą dla procesu prymitywizacji sztuki, która w tym czasie zaczęła dominować w całym ZSRR. Ciążenie Latoszyńskiego do nowowiedeńskiej szkoły (Schönberg, Webern, a zwłaszcza Berg) było zupełnie nie do przyjęcia dla radzieckich muzykologów i teoretyków (w latach 1948 i 1952 był ostro krytykowany za „formalizm” zwłaszcza w jego Symfonii Nr 2). Jednocześnie był to bardzo ważny nurt inspiracji dla kompozytora, który w następnych 30-, 40- i 50-tych latach był deformowany w rezultacie trwałego kompromisu. Całe serie utworów kameralnych (Sonata skrzypcowa, 1926; 2 Sonaty fortepianowe, 1924, 1925; Trio fortepianowe Nr 1, 1922 – II red. 1925; Kwartety smyczkowe Nr 2 i 3, 1922, 1928), utwory symfoniczne (Symfonia Nr 2), jak również opera Złoty diadem znakomicie ilustrują umiejętność kompozytora jednoczenia i zmian różnych muzycznych struktur – diatonicznej przestrzeni folkloru i ruchliwie skomplikowanego, atonalnego języka ekspresjonizmu. Nie umniejsza to wartości artystycznej, a pokazuje wymiar talentu kompozytora. Burzliwa twórczość muzyczna lat 20-tych narodziła wiele wybitnych muzycznych osobistości. Wśród nich Borys Latoszyński zajmuje w ukraińskiej muzyce miejsce podobne do tego, które posiadają w swoich narodowych kulturach Szymanowski, Kodaly, Bartok, Nielsen czy Enescu.