25-lat Fundacji Pro Musica Viva-ZBRUČ

Ustanowiona notarialnie Fundacja „Pro Musica Viva” doczekała się sądowej rejestracji. Pierwszą i jednocześnie niezwykle ważną akcją nowo założonej organizacji było wykonanie we Lwowie 12 października 1999 roku „Credo” Krzysztofa Pendereckiego z udziałem polskich solistów Bożeny Harasimowicz-Hass – sopran, Izabelli Kłosińskiej – sopran, Agnieszki Rehlis – mezzospran, Adama  Zdunikowskiego – tenor, Romualda Tesarowicza – bas, a także lwowskiego Chóru Chłopięcego „Dudaryk”, Narodowego Chóry Ukrainy „DUMKA” z Kijowa i Orkiestry Sinfonia Varsovia pod dyrekcją kompozytora. To wielkie wydarzenie miało miejsce w Sali Lwowskiego Teatru Operowego im. Solomiji Kruszelnickiej w ramach 5. Festiwalu Muzyki Współczesnej „KONTRASTY”. Głównym sponsorem była polska Firma „KARPATY” z Warszawy. Jak doszło do tego koncertu opowiadam w moim wspomnieniu o Krzysztofie Pendereckim.

Druga połowa lat 90-tych ubiegłego wieku była czasem mojej intensywnej współpracy z lwowskim środowiskiem muzycznym przy założeniu i organizacji Festiwalu Muzyki Współczesnej „KONTRASTY”. Z mojej aktywności festiwal ten miał szeroką prezentację muzyki polskiej i polskich wykonawców. Powstało wówczas u mnie pytanie – a co z muzyką ukraińską w Polsce i odpowiedź była jedna: nic! Ukraińska muzyka była nieobecna w polskiej przestrzeni kulturalnej. Tak wynikła idea przedstawienia muzyki ukraińskiej polskiemu słuchaczowi. W grudniu 1999 roku odbyły się pierwsze „Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie”. Patronat Honorowy nad festiwalem objął Prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski, w komitecie honorowym zgodzili się wziąć udział Krzysztof Pendereckie, Ambasador Ukrainy w RP Dmytro Pawłyczko, Wojewoda Mazowiecki Antoni Pietkiewicz, Prezydent Warszawy Paweł Piskorski, Mer Lwowa Wasyl Kujbida, Poseł na Sejm RP Mirosław Czech. Głównym sponsorem pierwszych „Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie” była Lwowska Fabryka Kawy „GALCA”, finansowe wsparcie nadało także Miasto Stołeczne Warszawa, Ministerstwo Kultury i Sztuki, szwajcarska fundacja PRO HELVETIA i Fundacja Batorego. Ukraińska muzyka zabrzmiała w jednej z najlepszych warszawskich sal koncertowych – w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego. Trzy koncert przedstawiły różne wymiary muzyki ukraińskiej. Koncert kameralny z udziałem skrzypka Wołodymyra Dudy, wiolonczelisty Jurija Łaniuka, pianisty Józsefa Örmény i lwowskiego Chóru Kameralnego „Gloria” pod dyrekcją Wołodymyra Sywochipa zaprezentował utwory Oleksandra Szczetyńskiego, Walentyna Bibika, Jewhena Stankowycza, Myrosława Skoryka, Igora Szczerbakowa i Jurija Łaniuka. Koncert chóralny z udziałem lwowskiego Chóru Chłopięcego i Męskiego „Dudaryk” pod dyrekcją Mykoły Kacała ukazał szeroką panoramę ukraińskiej muzyki chóralnej od XVII do XX wieku. Na koncercie symfonicznym wystąpiła znakomita orkiestra Sinfonia Varsovia pod dyrekcją Wołodymyra Sirenki wykonując „Metamuzykę” Walentyna Sylwestrowa z Józsefem Örmény przy fortepianie oraz II Symfonię Borysa Latoszyńskiego. Recenzent „Ruchu muzycznego” Adam Suprynowicz tak rozpoczął swoją relację: „Niewiele wiemy o muzyce ukraińskiej – przyznaję, że ja sam nie wiedziałem, czego się spodziewać po Dniach Muzyki Ukraińskiej (6-8 grudnia). Zapewne wieku zgromadzonych w Studiu im. Lutosławskiego słuchaczy wybrało się na te koncerty z podobnym nastawieniem: ciekawi nowego i nieco obawiając się zawodu”. Recenzja kończy się takimi słowami:

„Przedsięwzięcia na tak wysokim poziomie artystycznym, jak Dni Muzyki Ukraińskiej, nie tylko informują nas o tym, co dzieje się „za miedzą”, ale też wzbogacają niezbyt przecież bogate życie muzyczne w Polsce.” (Adam Suprynowicz, „Ruch Muzyczny” 6 luty 2000). Inny recenzent napisał o „Metamuzyce” Walentyna Sylwestrowa: „To sugestywne dzieło, które sprawia, że czas staje w miejscu, zasługuje na karierę, jaką zrobiła przed kilku laty III Symfonia Góreckiego. Zwłaszcza w tak doskonałym wykonaniu orkiestry Sinfonia Varsovia. To dzięki jej grze pod batutą niezwykle utalentowanego dyrygenta z Ukrainy, Wołodymyra Sirenki, środowy koncert należał do najciekawszych i najlepiej wykonanych w Warszawie w mijającym roku. (Bartosz Kamiński, „Gazeta Wyborcza” 10 grudnia 1999).  

Tak pochwalne początki inspirowały do dalszej aktywności. W Polsce w tym czasie krystalizował się system konkursów na dotacje – Fundacja „Pro Musica Viva” aktywnie wnioskowała o wsparcie swoich idei. Drugi Festiwal „Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie” odbył się w czerwcu 2001 roku. Tym razem udało się zrealizować tylko dwa koncerty – kameralny i oratoryjny. Ten drugi z udziałem Narodowego Chóru Ukrainy „DUMKA” oraz Narodowej Orkiestry Symfonicznej Ukrainy przedstawił dwa duże utwory: „Palimpsesty” Jurija Łaniuka (drugie wykonanie po prawykonaniu w Kanadzie) oraz prawykonanie „Słowa o wyprawie Igora, syna Swiatosława, wnuka Oleha” Jewhena Stankowycza.

Z mojej dobrej współpracy z Ukrainą przy prezentacji muzyki polskiej wynikła propozycja od Ministerstwa Kultury RP koordynacji 4. Festiwalu Polskiej Kultury w Ukrainie w 2002 roku. Fundacja „Pro Musica Viva” przyjęła to zaproszenie. W rezultacie wyszła największa organizacyjna akcja Fundacji. Przy finansowym wsparciu Ministerstwa Kultury RP przedsięwzięcie to zjednoczyło szereg polskich organizacji – Federację Organizacji Polskich na Ukrainie, Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej, Stowarzyszenie Kultury Polskiej w Charkowie, Odesski Oddział Związku Polaków na Ukrainie. Włączono także szereg państwowych i samorządowych instytucji Ukrainy, a także polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne. Dwadzieścia dziewięć różnych kulturalnych wydarzeń, które obejmowały muzykę, teatr, film i sztuki plastyczne odbyło się w czterech miastach Ukrainy: w Kijowie, Lwowie, Charkowie i Odessie. Do współpracy zaproszono w Kijowie – Narodowy Teatr Opery i Baletu im. T. Szewczenki, Narodowy Teatr Dramatyczny im. I. Franki, Narodowy Dom Muzyki Organowej i Kameralnej Ukrainy, Związek Artystów Plastyków Ukrainy, Centrum Sztuki Współczesnej przy Akademii Mohylańskiej, Kino „Żowteń”, we Lwowie – Narodowy Ukraiński Teatr Dramatyczny im. M. Zańkoweckiej, Lwowski Państwowy Teatr Opery i Baletu im. S. Kruszelnickiej, Lwowski Pałac Sztuk Pięknych, Lwowski Dom Muzyki Organowej i Kameralnej, Obwodowy Dom Nauczyciela, Polski Teatr Ludowy, Galickie Centrum Sztuki Kinowej, Lwowski Teatr „Woskresinnia”, Galerię „Dzyga”, Stowarzyszenie Miłośników Sztuk Pięknych „Własna Strzecha”, Średnią Szkoła Ogólnokształcąca nr 10, w Odessie – Odeskie Muzeum Sztuki, Odeski Teatr Młodego Widza im. M. Ostrowskiego, Filharmonię Odeską, Kino „Wympel”, Asocjację Nowa Muzyka, w Charkowie – Charkowskie Muzeum Sztuki, Galerię „AVEC”, Charkowski Państwowy Teatr Dramatyczny im. T. Szewczenki, Kino „Rosja”. Festiwal odbywał się w terminie 24 października – 10 listopada 2002 roku. Zdarzało się, że jednego dnia we wszystkich czterech miastach miały miejsce wydarzenia festiwalu. Ten wielki organizacyjny sukces Fundacji „Pro Musica Viva” otrzymał pochwalną ocenę w pokontrolnym piśmie Ministerstwa Kultury RP, w którym stwierdzono, że Fundacja „Pro Musica Viva” wypełniła postanowienia umowy wykorzystując zgodnie z przeznaczeniem środki uzyskane w ramach dotacji.

Te opisane akcje wyznaczyły specjalizację Fundacji – promocję polskiej kultury w Ukrainie i ukraińskiej kultury w Polsce. Jubileusz 25-lecia, który tego roku świętuje Fundacja „Pro Musica Viva”, to dziesiątki różnych, przede wszystkim muzycznych przedsięwzięć, które przedstawiały muzykę ukraińską polskiemu słuchaczowi i muzykę polską słuchaczowi w Ukrainie. Koncentrując relację wymienię najważniejszą akcję Fundacji w Polsce – Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie. W ubiegłym roku odbyły się 8-me, w tym roku planowane są 9-te. Od 2019 roku, od 5-go Festiwalu, „Dni” przybrały formę imprezy corocznej dzięki trzyletniej dotacji, którą Fundacja otrzymała od Miasta Stołecznego Warszawy w 2020 roku. W roku bieżącym Miasto Warszawa przyznało Fundacji kolejną trzyletnią dotację na realizację Festiwalu – nasza akcja odbędzie się także w latach 2024 i 2025. Warto wspomnieć, że 3-ci Festiwal w 2004 roku i 4-ty w 2008 roku odbył się w ścisłej współpracy z Filharmonią Narodową dzięki przychylności ówczesnego dyrektora Antoniego Wita – jednego z najwybitniejszych polskich dyrygentów. Filharmonia umieściła ukraiński repertuar Festiwalu w swojej całorocznej książce programowej, aktywnie promując wydarzenie swoich środkami. Wydaje się, że dotychczas nie zdarzyło się gdzieindziej w świecie, aby pierwsza muzyczna instytucja danego kraju tak gościnnie otworzyła swoje sale koncertowe dla muzyki ukraińskiej. Ważnym zdarzeniem w historii „Dni” jest współpraca Fundacji „Pro Musica Viva” z Bankiem Gospodarstwa Krajowego i związanej z Bankiem Fundacji Most the Most. Dzięki przychylności tych instytucji ubiegłoroczny Festiwal miał duży rozmach z zaproszeniem Chóru i Orkiestry Filharmonii Narodowej. W przedłużeniu tej współpracy w tym roku przygotowujemy 9. Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie, gdzie na koncercie finałowym 10 września 2023 roku prawykonany będzie utwór Oleny Ilnytskiej „Do zwycięstwa”, napisany na zamówienie Fundacji „Pro Musica Viva” we współpracy z Fundacją Most the Most i Bankiem Gospodarstwa Krajowego.

Roman Rewakowicz